Lufta e inteligjencës artificiale kundër gazetarisë do të vendosë fatin e shtypit të lirë

Një luftë e qetë është duke u zhvilluar në Evropë – një luftë që do të vendosë nëse gazetaria do të mbetet një shtyllë e demokracisë, apo do të shpërbëhet në zhurmën e ekonomisë së të dhënave.  

Për vite me radhë, organizatat e lajmeve kanë pasur një pakt të pasigurt me Silicon Valley. Google dhe Meta morën pjesën më të madhe të parave nga reklamat, por i dërguan lexuesit tek ne. Ishte një marrëveshje e pabarabartë, por funksionale: dukshmëri në këmbim të trafikut.

Kjo marrëveshje tani ka dështuar. Sistemet e inteligjencës artificiale gjeneruese (GPAI) – aplikacione softuerike si ChatGPT i OpenAI ose Gemini i Google dhe “AI Overviews” – janë trajnuar mbi miliona artikuj lajmesh. Shumë prej këtyre artikujve ishin pas mureve me pagesë dhe u morën pa leje ose pagesë. Sistemet GPAI përmbledhin dhe ripaketojnë punën e gazetarëve, por rrallë i drejtojnë lexuesit te burimi. Ajo që mbetet është një shtresë realiteti: gazetaria e reduktuar në lëndë të parë, e zhveshur nga autorësia dhe konteksti.  

Ky nuk është vetëm një debat rreth inovacionit. Është një luftë për pronësi, drejtësi dhe të vërtetë. 

Botuesit po reagojnë në dy mënyra. Disa, përfshirë The Financial Times, News Corp, Axel Springer dhe The Atlantic , kanë arritur marrëveshje licencimi me OpenAI - të paktën një pranim se gazetaria ka vlerë. Këto marrëveshje përfshijnë pagesa, atribuim dhe lidhje me raportimin origjinal. 

Të tjerë po ndjekin një qëndrim më të ashpër. The New York Times po padit OpenAI dhe Microsoft, për "shkelje masive të të drejtave të autorit". Pyetja që shtrohet para gjykatave është themelore: A mund të trajnohen lirisht kompanitë e inteligjencës artificiale mbi përmbajtjen gazetareske, apo duhet të paguajnë për atë që përdorin? 

Qeveritë po bëjnë presion. Australia dhe Kanadaja tashmë i detyrojnë platformat teknologjike të paguajnë për lajmet. Në Evropë, Direktiva mbi të Drejtën e Autorit në Tregun e Vetëm Dixhital (DSM) njeh të drejtën e botuesve për të mos marrë pjesë në nxjerrjen e teksteve dhe të dhënave. Akti i ri i BE-së për Inteligjencën Artificiale kërkon një shkallë të caktuar transparence: Kompanitë që drejtojnë sisteme të inteligjencës artificiale për qëllime të përgjithshme, duhet të ofrojnë një përmbledhje të të dhënave që përdorin për të trajnuar modelet e tyre dhe për t'i bërë ato publike. Megjithatë, niveli i detajeve të kërkuara mund të mos jetë i mjaftueshëm për t'u mundësuar mbajtësve të të drejtave të autorit të zbatojnë të drejtat e tyre.

Raporti i ardhshëm i Parlamentit Evropian nga eurodeputeti gjerman kristian-demokrat, Axel Voss – Të drejtat e autorit dhe inteligjenca artificiale gjeneruese: Mundësitë dhe sfidat – i ka futur një ndjenjë të re urgjence debatit. Në draft-raportin e tij, Voss pohon se përjashtimet ekzistuese të BE-së për nxjerrjen e teksteve dhe të dhënave, nuk janë hartuar kurrë për trajnime në inteligjencën artificiale në shkallë industriale dhe kanë krijuar “pasiguri të madhe ligjore”. 

Ai propozon një sistem me zgjedhje që kërkon pëlqimin e qartë të botuesve, të mbështetur nga një bazë të dhënash qendrore e BE-së për të regjistruar licencat dhe refuzimet, si dhe transparencë të plotë mbi atë se cilat vepra të mbrojtura me të drejtë autori shfrytëzohen. 

Nëse kompanitë e inteligjencës artificiale refuzojnë të zbulojnë të dhënat e tyre të trajnimit, sugjeron Voss, kjo duhet të përbëjë një supozim të shkeljes së të drejtave të autorit. Ai argumenton më tej se veprat e gjeneruara nga inteligjenca artificiale nuk duhet të gëzojnë mbrojtje të të drejtave të autorit dhe se mediat meritojnë pagesë dhe merita kur gazetaria e tyre përdoret për të trajnuar modele. Parimi është i thjeshtë: Progresi nuk mund të vijë në kurriz të mbijetesës së gazetarisë.  

Edhe pse raporti përfundimtar nuk do të jetë detyrues, ai do të përbëjë pikëpamjen e Parlamentit Evropian mbi këtë temë dhe mund t'i bëjë thirrje Komisionit Evropian të paraqesë një propozim legjislativ. 

 Mbretëria e Bashkuar është ende në dilemë. Ndërsa Brukseli mpreh armaturën e tij ligjore për të mbrojtur gazetarinë, Londra luan me boshllëqet ligjore. Plani i qeverisë për t'i lejuar firmat e inteligjencës artificiale të minojnë veprat e mbrojtura me të drejta autoriale, përveç nëse botuesit "nuk zgjedhin" në mënyrë aktive, është në të vërtetë një ftesë për plaçkitje. Ai e maskon shfrytëzimin si inovacion dhe e lë median britanike lakuriq në një luftë për mbijetesën e saj. Dokumentet konsultative dhe grupet e punës të sjellshme nuk do ta shpëtojnë gazetarinë nëse vetë ligji anon nga ata që marrin pa pyetur. 

Kërcënimi për shtypin e lirë nuk është vetëm ligjor ose financiar, por edhe strukturor. Të ardhurat nga reklamat tashmë janë thithur nga Silicon Valley. Tani, edhe trafiku në rënie nga kërkimi dhe mediat sociale është në rrezik, pasi mjetet e inteligjencës artificiale u përgjigjen drejtpërdrejt kërkesave të përdoruesve për informacion. Çdo pyetje e përmbushur nga një chatbot është një vizitë më pak në një faqe lajmesh. 

Më pak klikime do të thotë më pak abonime, më pak gazetarë, më pak hetime – dhe, në fund të fundit, demokraci më të dobëta. 

Një shoqëri që lejon që lajmet e saj të minohen dhe të riprodhohen pa pagesë, nuk i varfëron thjesht gazetarët; ajo i privon veten nga e vërteta. Liria e shprehjes është e pakuptimtë nëse nuk ka gazetarë që të verifikojnë faktet. 

Paditë në Shtetet e Bashkuara dhe betejat politike në Bruksel kanë të bëjnë me më shumë sesa thjesht paratë. Ato do të përcaktojnë nëse gazetaria mund të ekzistojë ende si një aktivitet ekonomik në epokën e inteligjencës artificiale. 

Nëse gjykatat evropiane arrijnë në përfundimin se “përdorimi i lirë” i përmbajtjes gazetareske është i ligjshëm, raportimi i pavarur do të venitet. Liria e shtypit nuk do të shfuqizohet nga censura, por do të vdesë nga uria – nga zhdukja graduale e mjeteve për të mbijetuar. 

A duhet të mbarojë kështu? Kërkesa që kompanitë e inteligjencës artificiale të paguajnë për përmbajtjen e lajmeve që përdorin mund të rivendoste një farë ekuilibri.

Vlera e gazetarisë cilësore do të njihej përsëri; të dhënat mund të ndaheshin në mënyrë të drejtë; dhe Evropa mund të vendoste një precedent global - duke vërtetuar se inovacioni dhe demokracia nuk kanë pse të jenë armiq. 

Vijat e betejës janë vizatuar. Ajo që është në lojë nuk është vetëm e ardhmja e medias, por edhe e ardhmja e vetë së vërtetës./ Euroactiv